Landbouwprotesten: enkel stikstof of speelt er meer?

Sinds vorige week heeft Vlaanderen eindelijk een stikstofdecreet en kon er een vergunningsstop worden vermeden. Tegelijkertijd begonnen de boerenprotesten. Eerst in Frankrijk, dan Wallonië, dan Duitsland, Spanje... en opnieuw in Vlaanderen waar stikstof alweer met de vinger gewezen als dé grote oorzaak.

Onderliggend borrelt echter een groter ongenoegen bij de (Europese) landbouwer dat we nu collectief naar boven zien komen en dat verdient wat uitleg.

Ongerustheid bij Europese boeren

Ten eerste is er overal in Europa protest, ook in lidstaten zonder stikstofprobleem. De frustraties verschillen van captatieverboden (Spanje, Frankrijk), dieseltaks (Duitsland) of stikstof (Vlaanderen). Daarachter zit een grotere malaise: 90% verdient het zout op zijn patatten niet en dat is niet ok. Ze werken zich uit de naad en voorzien in een van onze basisbehoeftes: gezonde voeding.

Toch hebben we het de hele tijd over natuur. Waarom? Europa heeft een natuur- en klimaatbeleid tot 2050 met verplichte doelstellingen die niet steeds haalbaar zijn in een dichtbevolkte regio zoals Vlaanderen. Ook zijn onze rechters uitermate streng op het halen van die doelstellingen met soms verregaande gevolgen voor het beleid en de samenleving. Dat zagen we bv. bij het stikstofarrest, maar recent ook het klimaatarrest.

Subsidies zonder beleid

Wat heeft Europa niet? Een doortastend landbouwbeleid tot 2050. Het gaat nog steeds uit van de naoorlogse principes: nooit meer honger, meer efficiëntie en hogere productiviteit. Dat zijn de perfecte ingrediënten voor  schaalvergroting. Europa subsidieert dat en het gaat om veel geld: 1/3 van haar budget of zo’n 380 miljard euro (zie hier). Voor Vlaanderen gaat het om ongeveer 272 miljoen euro per jaar aan Europese landbouwsubsidies.

Die steun wordt uitgekeerd via het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) dat steeds ingewikkelder wordt tot onbegrijpelijk voor de gemiddelde landbouwer zonder consultant. Het probleem is dat van de landbouwers drie dingen worden gevraagd die niet te combineren zijn: duurzamer én productiever én tegelijk goedkoop? Boeren kunnen veel en we zitten aan de Europese top qua innovatie en duurzaamheid, maar Europa voert een tegenstrijdig beleid. Denk bv. ook aan haar vrijhandelsakkoorden die onze producten hier uit de markt prijzen.

Tegenstrijdige eisen

De landbouwers zijn terecht kwaad en ontredderd. Het zijn ondernemers en die moeten ook vrij kunnen ondernemen. Nu zijn er echter twee verschillende bazen: 1) de overheid die met subsidies en strengere regels komt (Europa) en 2) de bedrijvenketen rondom ( veilingen, voedingsindustrie, supermarkten, banken…).

De overheid wil dat het duurzamer wordt, terwijl de bedrijvenketen rondom gericht is op schaalvergroting en goedkope toelevering van basisproducten. We gaan de klimaatdoelstellingen nooit halen als er in de landbouw geen drastische verandering komt (net zoals in de industrie is gebeurd). Europa moet die dubbelzinnigheid in haar beleid durven toegeven, want voor de familiale landbouwer is dit model niet langer houdbaar.

Een bank zal bv. leningen uitschrijven die gericht zijn op efficiëntie en schaalvergroting, maar met de natuur kan je niet onderhandelen. De Europese beleidsmakers moeten met een visie komen die gedeeld wordt in de hele bedrijvenketen. Landbouw en natuur zijn geen vijanden: ze hebben mekaar nodig.

Failliet van het Europese beleid

Alle Europese landbouwers worden nu geconfronteerd met het failliet van dit Europees beleid. Ze hebben de rekening gemaakt en beseffen dat er teveel van hen wordt gevraagd (regelneverij in het GLB), terwijl de steun afneemt. Het probleem is dat landbouwers hun inspanningen voor het milieu niet kunnen doorrekenen in hun productiekost. Dat is hun grote frustratie: telkens meer regels, maar geen perspectief hoe dit verrekend kan worden in een eerlijke prijs.

Dat nu alles op stikstof wordt geschoven is dus onjuist. De malaise gaat veel verder. Het stikstofdecreet moest eigenlijk nog strenger van de Raad van State. Daar is de Vlaamse Regering niet in mee gegaan. Wat nu op tafel ligt is al streng genoeg en voldoende om een vergunningsstop te voorkomen.

Opnieuw toekomstperspectief

Het grootste deel van de landbouwers is immers tevreden nu er weer perspectief tot 2030 is. Is het daarom verstandig om uit te breiden en schulden aan te gaan voor meer dieren? Absoluut niet en al zeker niet dichtbij beschermde natuur. Dat is net die schaalvergroting die op de ecologische limieten bost.

Helaas hebben landbouwers niet steeds die vrijheid om te kiezen als ondernemer. Om het leefbaar te houden, zijn ze vaak genoodzaakt om uit te breiden en telkens meer én meer te produceren…  Dat model is compleet fout en zowel onze ministers van Landbouw als Europa moeten dringend zorgen voor een landbouwbeleid op de lange termijn dat voor de hele waardeketen eerlijk en aanvaardbaar is: landbouwer, consument en het product.

Hebben we als consument zelf een verantwoordelijkheid in de ontevredenheid bij boeren? Wat kunnen we zelf doen om hen te steunen? In de eerste plaats door lokaal te kopen en zelf te koken. Dus niks voorverpakts of voorbereid. Besluiter het radiofragement met Marjolein Visser, professor landbouwsystemen en agro-ecologie (ULB) om er meer over te weten te komen.